Βρείτε μας στο Google News. Πατήστε εδώ!Δεν είναι λίγοι οι έφηβοι που τείνουν να θυμώνουν ή να νευριάζουν με το παραμικρό, ακόμη και αν στο παρελθόν δεν αντιμετώπιζαν κανένα πρόβλημα με τη διαχείριση των συναισθημάτων τους. Στη συμπεριφορά των εφήβων παρατηρείται μεγάλη επιθετικότητα, ενώ ένα ποσοστό δεν διστάζει να χτυπήσει ή ακόμη και να μαχαιρώσει συνομηλίκους. Οι έφηβοι αντιμετωπίζουν προβλήματα ψυχικής υγείας; Ποια είναι τα σημάδια που θα πρέπει να προσέχουμε;
Για το θέμα αυτό η Νικολέτα Ντάμπου συνομιλεί στο σημερινό Opinion Health του healthweb.gr με την κυρία Βάνα Τζαννέ, η οποία είναι Κλινικός Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπεύτρια, Επιστημονικός Συνεργάτης της Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ, Εξωτερικός Συνεργάτης της Μονάδας Διαταραχών Πρόσληψης Τροφής και Διαταραχών Προσωπικότητας στο Αιγινήτειο Νοσοκομείο Ψυχιατρικής Κλινικής ΕΚΠΑ.
Κυρία Τζαννέ, από την καθημερινή σας συναναστροφή και κλινική πρακτική με τους εφήβους, πιστεύετε πως υπάρχει το άγχος ως συναίσθημα και ο θυμός ως σύμπτωμα;
Χαίρομαι που σήμερα θα υπογραμμίσουμε το κομμάτι της διαχείρισης του άγχους και του θυμού. Όντως βλέπουμε εικόνες πρόσφατες που δείχνουν πως ο έφηβος και το παιδί πλέον πραγματικά παρουσιάζουν αδυναμία διαχείρισης της κρίσης. Συμπτώματα σχολικής βίας και συμπεριφορές υψηλού κινδύνου είναι καθημερινά φαινόμενα. Τα βλέπουμε τόσο στους ενήλικες όσο και στα παιδιά. Τα δύο αυτά συναισθήματα είναι καθημερινά και φυσιολογικά.
Δεν γίνεται να μην αγχωθούμε, να μη φοβηθούμε ή να μη θυμώσουμε. Αυτό πολλές φορές το βλέπουμε και στους γονείς, που ανησυχούν πολύ αν βλέπουν τα παιδιά τους στεναχωρημένα και ζορισμένα. Είναι διαφορετικό να θυμώνουμε γιατί όντως κάτι συμβαίνει ή να φοβόμαστε επειδή όντως υπάρχει μια αντικειμενική απειλή και να αγχωνόμαστε, από όλα αυτά τα κομμάτια που δημιουργούν σύγχυση και φόβο στην κοινωνία, στους γονείς, τους εκπαιδευτικούς κτλ.
Ας πάρουμε ως δεδομένο ότι στην εφηβεία υπάρχει μια συγκεκριμένη συμπεριφορά. Έχει πιο πολλή το παιδί, ίσως αυτοπροσδιορίζεται και όλα αυτά. Όμως πέρα από αυτό, ποια είναι τα αίτια που ένα παιδί πέραν των συνηθισμένων συμπεριφορών που μπορεί να έχει στην εφηβεία, έχει τόσο έντονο θυμό;
Η περίοδος της εφηβείας είναι πολύ συναρπαστική. Παρόλα αυτά έχει μέσα της πάρα πολλές αλλαγές. Αλλάζει το σώμα του αγοριού και του κοριτσιού. Μαζί με το σώμα αλλάζει και το συναίσθημα. Επομένως είναι φυσιολογικό να βλέπουμε μια συναισθηματική απορρύθμιση σε μεγαλύτερη ένταση από ό,τι στον μέσο ενήλικα. Αυτός είναι ο βασικός λόγος που ενδεχομένως βλέπουμε πως ο έφηβος είναι πιο ευάλωτος συναισθηματικά. Παρόλα αυτά δεν το αναγνωρίζει. Ο έφηβος θεωρεί ότι μπορεί να τα καταφέρει όλα, ότι είναι άτρωτος. Αλλά όντως μέσα του, όταν οι προσδοκίες του δεν πραγματοποιούνται, υπάρχει η ματαίωση που μπορεί να εκφραστεί είτε με το στρες, είτε με τον θυμό.
Όταν βλέπουμε όμως ακραίες συμπεριφορές εφήβων, όπως για παράδειγμα πρόσφατα ακούσαμε μια 16χρονη να μαχαιρώνει μια 19χρονη έξω από ένα club, αλλά με μεγάλη άνεση και οι συνομήλικοι γύρω κοίταζαν χωρίς να αντιδρούν, ποια είναι η ψυχολογία; Γιατί θεωρώ ότι είναι ακραία αυτή η συμπεριφορά, δεν είναι στο πλαίσιο της εφηβείας. Ποια είναι η ψυχολογία ενός παιδιού που τόσο εύκολα βγάζει μαχαίρι και το χρησιμοποιεί επάνω σε έναν άλλο άνθρωπο;
Αρχικά στην εφηβεία δεν μπορούμε να δώσουμε ακριβείς διαγνώσεις. Είναι θλιβερό ως περιστατικό και είναι ένα κοινωνικό ζήτημα που επαναλαμβάνεται. Είναι πραγματικότητα όμως και γι’ αυτό με πολύ μεγάλη χαρά δέχθηκα να κάνουμε αυτή την κουβέντα σήμερα. Διότι όταν συζητάμε για πράγματα και τα θεωρούμε όλα όμορφα, τότε είμαστε εκτός πραγματικότητας. Και όσο εργαζόμαστε εκτός πραγματικότητας, τόσο δεν μπορούμε να πετύχουμε αυτό που θέλουμε.
Σχετικά με το ίδιο το περιστατικό, δεν είναι η πρώτη φορά που έχει συμβεί. Πρόκειται για φαινόμενα επαναλαμβανόμενα. Ακόμα και στη χώρα μας βλέπουμε ότι έχει ξεκινήσει να υπάρχει μια φυσιολογικοποίηση. Τα αίτια μπορεί να είναι:
- εικόνες που μπορεί να έχει δει,
- απομόνωση που μπορεί να αισθάνεται και ας έχει πάρα πολλά άτομα κοντά του,
- συναισθηματική παραμέληση την οποία ενδεχομένως μπορεί να βιώνει είτε από το σπίτι είτε από το σχολείο.
- Η βία, ο εκφοβισμός και το bullying είναι αλυσιδωτά περιστατικά.
Η βία φέρνει βία. Κάπου την είδε, κάπου την άκουσε, κάπου την αναγνώρισε. Κάπου δεν πρόλαβε το πλαίσιο την πληροφορία ότι εδώ κάτι συμβαίνει ή δεν είχε τα εργαλεία να διαχειριστεί την κρίση. Διότι η κρίση εδώ στην εικόνα που περιγράφετε είναι πολυπαραγοντική. Δεν είναι μόνο το κορίτσι που έκανε την πράξη. Είναι και το ότι υπήρξαν θεατές, οι οποίοι έμειναν αμέτοχοι.
Ας μείνουμε λίγο στην ψυχολογία του παιδιού που παίρνει την πρωτοβουλία με μεγάλη ευκολία ουσιαστικά να προκαλέσει μεγάλη βλάβη σε έναν άνθρωπο. Εκεί παίζει ρόλο η διαπαιδαγώγηση που έχει πάρει το σπίτι από το σχολείο ή ίσως να έχει και κάποιες μιμητικές εικόνες;
Πολύ σωστά είναι αυτά που λέτε. Υπενθυμίζω ότι η βία δεν επιτρέπεται σε κανένα επίπεδο. Επομένως εδώ λοιπόν έχει νόημα να κάνουμε μια καταγραφή του τι συνέβη. Επίσης το αν κάποιος θα είναι πιο θυμώδης μπορεί να έχει ένα βιολογικό υπόβαθρο. Γιατί ο θυμός είναι ένα αρνητικό συναίσθημα, το οποίο μπορεί να δείχνει συναισθηματική ευαλωτότητα.
Δεν μπορούμε να πούμε ότι φταίει σε όλα το βιολογικό κομμάτι, ή ότι απαραιτήτως το παιδί κάπου είδε τη βία και την αντέγραψε. Αντιθέτως, όλο αυτό μπορεί να είναι αδυναμία της οικογένειας, του σπιτιού, του πλαισίου που μπορεί να είναι το σχολείο, του επαγγελματία υγείας που μπορεί να έρχεται το παιδί και να μην μπόρεσε να διαχειριστεί την κρίση. Βλέπουμε δηλαδή πολλές φορές να υπάρχει παραβατική ή επιθετική συμπεριφορά σε εφήβους και αν δείτε τους γονείς είναι πραγματικά πολύ ήρεμοι και πράοι. Αλλά αυτό από μόνο του επιτρέπει στο παιδί να κάνει τα πάντα.
Παίζει ρόλο και η κουλτούρα κάποιων γονέων; Γιατί εγώ βλέπω πολύ συχνά έξω γονείς που δεν ασχολούνται με τα παιδιά τους. Ασχολούνται με το κινητό τους και τα ίδια τα παιδιά τους παροτρύνουν να ασχοληθούν μαζί τους και δεν ασχολούνται. Μήπως και αυτές οι συμπεριφορές στην σύγχρονη κοινωνία δημιουργούν το συναίσθημα της παραμέλησης, άρα συσσωρεύεται θυμός;
Όντως και τώρα αγγίζετε ένα πολύ σημαντικό κομμάτι, το οποίο είδαμε να πυροδοτείται πάρα πολύ την περίοδο του κορωνοϊού, όπου αναγκαστικά ήρθαμε όλοι σε επαφή περισσότερο με το κινητό μας. Βέβαια τώρα εμείς οι 2 δεν θα μπορούσαμε να αλληλεπιδράσουμε και να κάνουμε αυτή την πολύ ωραία κουβέντα αν δεν είχαμε τα κινητά.
Αυτό το βλέπουμε και σε τραπέζια πολλές φορές, ότι δηλαδή όλοι είναι απορροφημένοι με τις κινητές συσκευές. Όταν ο κηδεμόνας είναι κουρασμένος και μπορεί να μην είναι τόσο φροντισμένος, δεν έχει τη δύναμη να δώσει τη δέουσα προσοχή στο παιδί και δεν αρκεί μόνο η προσοχή. Εδώ στη διαχείριση θυμού και του άγχους υπάρχουν εξειδικευμένοι τρόποι παρέμβασης για να πλαισιωθεί αυτό. Για να φτάσουμε όμως σε αυτό το σημείο πρέπει να καταλάβουμε και να αναγνωρίσουμε τη δυσκολία.
Οι 3 βασικές λέξεις είναι «αναγνωρίζω, αποδέχομαι και μετά αλλάζω». Όλοι ψάχνουμε την εύκολη λύση, αλλά δεν είναι έτσι τα πράγματα. Για να αλλάξω πρέπει να δω πρώτα και να ξέρω τι μου έχει συμβεί. Δεν γίνονται τα πράγματα από μόνα τους. Τα συμπτώματα και τα συναισθήματα είναι πληροφορίες και πυξίδες, που μας δείχνουν πού βαδίζουμε.
Πώς μπορεί να γίνει η διαχείριση του θυμού στους εφήβους;
Κάθε περίπτωση εξατομικεύεται. Εγώ τώρα θα σας μιλήσω με κάποια γενικά tips για τους γονείς ή και ακόμα και τους φροντιστές. Είναι πολύ σημαντικό αρχικά να υπάρχει επικοινωνία. Η επικοινωνία είναι αυτή που χτίζει και γεφυρώνει τα πάντα. Αν δεν μιλάμε, τότε δεν υπάρχει σχέση. Αυτό ισχύει και στα ζευγάρια. Η σιωπή είναι αυτή που σκοτώνει το ζευγάρι. Όχι τόσο η έκρηξη, γιατί και η έκρηξη είναι μια επικοινωνία.
Επομένως η συναισθηματική απομάκρυνση έχει νόημα να γεφυρώνεται και να προσπαθούν οι γονείς να είναι πολύ κοντά στα παιδιά τους, να τους δείχνουν ότι είναι πρόθυμοι να τα ακούσουν και ότι νοιάζονται, ακόμα κι αν δεν ξέρουν να είναι ειλικρινείς και αυθεντικοί μαζί σας. Αυτό το βλέπουμε πολύ συχνά σε ζητήματα σεξουαλικότητας: «Πώς να πω, πώς να το θέσω, πως να το προσεγγίσω;» Πες απλά: «Δεν ξέρω». Είναι πολύ καλύτερο από το να μη μιλάς καθόλου.
Πολύ σημαντικό επίσης όταν έχουμε να κάνουμε με θυμό ή με την σχολική βία είναι να μοιραστεί και ο γονιός το συναίσθημα. Δηλαδή: «Εγώ νιώθω πληγωμένος ή ενοχλημένος με αυτό που έκανες. Θα ήθελα να με καταλάβεις. Θα ήθελα να κάτσουμε να συζητήσουμε. Θα ήθελα να δούμε πώς μπορούμε όλο αυτό να το διορθώσουμε, πώς μπορεί όλο αυτό να μην ξαναγίνει.»
Επίσης έχει νόημα να μην κρίνουμε το παιδί, να μην κρίνουμε τον έφηβο. Κρίνουμε τη συμπεριφορά του, είναι πολύ διαφορετικό να πω: «Είσαι κακό παιδί», από το να του πούμε ότι: «Αυτό που κάνεις δε νομίζω ότι είναι βοηθητικό, αυτό που κάνεις έχει αυτή την επίπτωση». Και βεβαίως η δική τους φροντίδα ψυχικής υγείας είναι σημαντική, καθώς οι υγιείς γονείς οδηγούν σε υγιή παιδιά. Έχει νόημα να μπορώ να ζητήσω βοήθεια, όταν νιώσω ότι το χρειάζομαι.
Κυρία Τζαννέ, είχα διαβάσει ότι οι περισσότεροι έφηβοι στην περίοδο της εφηβείας έχουν κάποια ψυχικά προβλήματα. Είναι έτσι;
Γενικά δυσκολίες μπορεί να βιώσουν όλοι οι άνθρωποι. Όντως ο έφηβος είναι πιο ευάλωτος και συναισθηματικά απορρυθμισμένος λόγω των μεταβολών στο σώμα. Σκεφτείτε λίγο ότι στα κορίτσια έρχεται η έμμηνος ρύση και το σώμα αλλάζει, αλλά και το αγόρι ξεκινά να ανακαλύπτει το σώμα του και την σεξουαλικότητά του. Όντως υπάρχει μια αύξηση, ειδικά μετά τον Covid σε μορφές ψυχοπαθολογίας, αλλά η εφηβεία από μόνη της δεν είναι αυτή που θα δημιουργήσει την ψυχοπαθολογία.
Όταν ένα παιδί βρίσκεται σε μια διαταραγμένη ψυχική κατάσταση, θα μας δώσει κάποια σημάδια, τα οποία εμείς πρέπει ως ενήλικες να τα αντιληφθούμε;
Μπορεί να είναι λίγο αποσυρμένο, να μην συζητάει πάρα πολύ ή να χρησιμοποιεί πολύ το κινητό, να έχει διαταραγμένο ύπνο και διαταραγμένη διατροφή – είτε παχυσαρκία, είτε ακραίες δίαιτες. Αυτό το βλέπουμε πάρα πολύ στους εφήβους που υπάρχει μια δυσκολία με το σώμα και την αυτοεικόνα. Επίσης, η επίδοση στα μαθήματα.
Μετά τον Covid και σε συνεργασία με την Παιδιατρική Κλινική του Παίδων αυτό που βλέπαμε ήταν ότι οι έφηβοι δεν ήθελαν να εμπλακούν στις προηγούμενες δραστηριότητές τους. Δηλαδή άνοιξαν τα πράγματα, τελείωσε ο εγκλεισμός και το παιδί δεν ήθελε να ξαναπάει για τένις. Δεν σας λέω για το σχολείο, αλλά δεν ήθελε να πάει σε κάτι που το ευχαριστούσε. Δεν σημαίνει ότι αυτή η πληροφορία απαραιτήτως μας πάει σε κάποια διάγνωση ή ψυχικό νόσημα.
Κυρία Τζαννέ, η διατροφή, ο καλός ύπνος κτλ. ίσως συμβάλλουν στη διαχείριση του θυμού για να αισθανθεί το παιδί λίγο καλύτερα; Γιατί φαντάζομαι ότι η διατροφή επηρεάζει και την ψυχολογία μας.
Βέβαια. Πάρα πολύ σωστό αυτό που είπατε και έτσι ακριβώς γίνεται. Το φαγητό δεν είναι μόνο μέσο επιβίωσης. Το φαγητό είναι πολλά μέσα στη ζωή μας. Σκεφτείτε ένα οικογενειακό τραπέζι, ένα δείπνο με φίλους κτλ. Οπότε η ευεξία είναι άμεσα συνδεδεμένη με την καλή ποιότητα ύπνου, δηλαδή είναι σημαντικό οι έφηβοι να ακολουθούν μια ρουτίνα, να έχουν χώρο να αισθάνονται ότι υπάρχει ένα ασφαλές σταθερό πλαίσιο, να φτιάχνουν το δωμάτιο τους όπως θέλουν, διότι αυτό βοηθάει βεβαίως πάρα πολύ στα επίπεδα ενέργειας και στη διάθεση.
Βεβαίως το κομμάτι της διατροφής είναι κι αυτό πολυποίκιλο σαν το θυμό για τον οποίο συζητάμε, διότι η εικόνα του εφήβου είναι πάρα πολύ σημαντική. Επομένως υπάρχουν έντονες διατροφικές διαταραχές στους εφήβους που επηρεάζουν και τη διάθεσή τους. Κάποιος μπορεί να αγχωθεί και να του κοπεί η όρεξη και να μην φάει. Κάποιος άλλος μπορεί να αγχωθεί και να φάει περισσότερο. Προφανώς και η διατροφή επηρεάζει το συναίσθημά μας.
